Welke soorten lensfilters zijn er en wat kun je ermee?
Voor mooie visuele effecten kún je natuurlijk je favoriete fotobewerkingsprogramma opstarten, maar met behulp van een filter kun je ook op locatie prachtige effecten bereiken. Op je filter zoektocht is het is makkelijk om door de bomen het bos niet meer te zien. Vandaar deze blog over filters, waarin we je haarfijn uitleggen welke soorten filters er zijn en wat ze doen.
Waar gebruik je lens filters voor in de fotografie?
Beschermen van de lens
Allereerst bieden ze bescherming voor je (misschien wel hele dure) lens. Mocht je met de voorkant van je lens ergens tegenaan stoten, dan is het glaswerk van de lens beschermd. Daarom raden wij altijd aan om in ieder geval een simpele filter op je lens te dragen. Sommige fotografen zweren bij enkel het gebruik van een zonnekap.
Belichting controleren
Filters worden ook gebruikt om om te gaan met moeilijke belichting, zoals een zonsondergang, felle zon, enzovoort. Zo kunnen ze de hoeveelheid licht die op de sensor komt verminderen, bijvoorbeeld voor het nemen van foto's met lange sluitertijd of voor gebruik op hele zonnige dagen. Ook kan het licht verminderd worden in slechts een deel van de foto met de juiste filter.
Kleuren corrigeren en verbeteren
Met het gebruik van de juiste filter kun je de kleuren van je foto controleren zonder dat hier een fotobewerkingsprogramma bij aan te pas komt. Zo zijn er filters om de temperatuur van de foto warmer of kouder te maken, filters om het contrast te verhogen en kleuren op te helderen en de intensiteit te verhogen. Dat geeft je foto al direct een grotere wauw-factor!
Soorten filters
Filters zijn er in allerlei soorten en maten. Hieronder lichten we de belangrijkste drie uit.
UV filters
UV-filters houden, zoals de naam al impliceert, ultra-violet licht tegen. De meeste digitale camera's krijgen hier sowieso al weinig van binnen, tenzij je op grote hoogte aan het werk gaat waar de UV-straling een stuk sterker is. Dan kan de UV zorgen voor een blauwe waas over je foto en is het gebruik van een UV-filter aan te raden.
UV-filter voor bescherming van je lens
Toch zijn UV-filters in menig standaard fotografie-uitrusting te vinden. Doorzichtige UV-filters worden voornamelijk gebruikt om de lens te beschermen, omdat ze geen visueel effect toevoegen aan een foto. Het geharde glas zorgt voor een extra beschermlaag tussen de buitenwereld en je dure lens, waardoor deze eventuele kras of stootschade kan opvangen. Een UV-filter is dan een stuk goedkopere oplossing dan het laten repareren van het glaswerk van je lens.
Waar moet je op letten bij een UV-filter?
De kwaliteit van een UV-filter is hierbij belangrijk om in het achterhoofd te houden. Een matige kwaliteit UV-filter kan ongewenste onscherpte aan je foto's toevoegen. Ga daarom altijd voor een goede kwaliteit UV-filter. Ook kunnen er bij tegenlicht schitteringen ontstaan. Haal in dat geval de UV-filter van je lens af.
ND-filters (of grijsfilter)
Als je een foto maakt leg je een fractie van een seconde vast. Dat is wat fotografie zo magisch maakt, je legt iets vast wat er slechts een fractie van een seconde is, haast onzichtbaar voor het oog. Maar soms wil je een langere periode in een foto laten zien, bijvoorbeeld om beweging te suggereren, met een lange sluitertijd. De omstandigheden lenen zich hier echter niet altijd voor.
Neutral Density filters kun je gebruiken om licht tegen te houden en hierdoor de sluitertijd te vertragen. Hierdoor kun je allerlei creatieve effecten bereiken met beweging in wolken, mistig zacht water, etc. Maar een ND filter kan ook helpen om op een zonnige dag toch met een wijd open diafragma (een laag f-getal) te kunnen fotograferen en zo een beperkte scherptediepte te krijgen. Deze effecten zijn lastig na te bootsen in een fotobewerkingsprogramma.
Wanneer gebruik je een ND-filter?
ND filters worden voornamelijk gebruikt bij landschapfotografie Door een ND filter voor de lens van de camera te plaatsen zet je als het ware een zonnebril voor de lens. Er valt minder licht op de lens waardoor de sluitertijd langer moet zijn om een correcte belichting van de foto te krijgen. Hierdoor kun je – waar je normaal een fractie van een seconde laat zien in een foto – de sluitertijd zo rekken dat je beweging in de foto kunt laten zien en effecten krijgen die je met het menselijk oog nooit kunt waarnemen.
Toepassingsmogelijkheden van het filter zijn onder andere het veranderen van water in een mistachtig effect, waardoor je rust in een foto kunt creëren waar je anders onrustig bewegende golven zou zien. Op het moment dat er een bepaalde herhalende beweging in het water zit, bijvoorbeeld een waterstroom met wat schuim of herfstbladeren die om een bepaalde rots heen draaien, kun je deze beweging met een langzamere sluitertijd voren brengen en zo extra compositielijnen in de foto toevoegen die het oog door de foto kunnen leiden. Zijn er snel bewegende wolken in de lucht, dan kun je dit met een normale sluitertijd vaak niet laten zien, maar door voor een langere sluitertijd te kiezen met een ND filter
kun je deze beweging juist wel laten zien. Zeker als de wolken recht over je heen komen kun je door een langere sluitertijd lijnen in de lucht laten zien die naar het onderwerp gaan, ook weer handig om het oog verder de foto in te leiden.
Sterkte
Hoe sterk het benodigde filter moet zijn hangt onder andere af van de snelheid van de beweging die je wilt laten zien. Het gaat er om de sluitertijd lang genoeg te maken dat je één of meerdere keren dezelfde beweging in de foto kunt opnemen zodat je de beweging kunt laten zien. In het begin komt het er op aan om de compositie gewoon uit te proberen met verschillende filters, maar op den duur kun je vooraf ook meestal wel inschatten welk filter je nodig hebt.
Variabele ND filters en graduated ND filters
ND filters zijn in verschillende soorten en maten te verkrijgen. Zo zijn reguliere ND filters gewoon op de lens te schroeven en hebben een vaste sterkte. Er zijn ook geavanceerde variabele ND filters. Ze zien er uit als normale opschroeffilters, maar zijn qua sterkte te verstellen door eraan te draaien. Het sterkte bereik van de variabele ND filters kan variëren.
Daarnaast zijn er 'drop-in' sets verkrijgbaar. Je schroeft een houdertje op je lens waar je vervolgens verschillende filters in kunt zetten en kunt afstellen. Hier vind je ook de graduated ND filters. Deze hebben aan de bovenkant een andere sterkte dan aan de onderkant. De overgang van de sterktes kan een soepel verloop zijn of een harde lijn. Het overgangspunt is vaak te verstellen met de houder, waardoor je deze bijvoorbeeld precies uit kunt lijnen op de horizon van een zonsondergang, zodat het contrast tussen de lucht en de grond verminderd wordt en je hier detail behoudt.
Polarisatiefilters
Een goed polarisatiefilter is één van de belangrijkste accessoires die een digitale fotograaf bij zich kan hebben. Met de introductie van digitale fotografie is de noodzaak voor fysieke filters grotendeels verdwenen. Veel effecten zijn prima achteraf op de computer toe te passen. Toch is het polarisatiefilter de moeite van het aanschaffen waard. Het reduceren of verwijderen van reflecties is achteraf niet mogelijk en het toevoegen van contrast achteraf gaat ten koste van detail in de schaduwen.
Wat doet een polarisatiefilter precies?
Het polarisatiefilter geeft een aantal effecten die goed van pas komen voor een fotograaf. Het meest merkbare effect is het effect op kleuren. Met een polarisatiefilter wordt groen groener, springen felle kleuren van bloemen er nog meer uit en wordt het contrast tussen de lucht en de wolken vergroot. Vooral dit laatste is een bekend effect, onder sommige omstandigheden wordt de lucht zelfs donkerblauw/zwart.
Een ander goed eigenschap van het filter is dat het reflecties tegengaat. Alles in de wereld reflecteert licht, anders zouden we ze niet kunnen zien, maar soms kan de reflectie zo sterk zijn (vooral midden op de dag in de zomer) dat deze invloed heeft op hoe de kleuren in de camera terecht komen. Hoe meer reflectie, hoe minder je de echte kleuren ziet, het contrast neemt af. Kleuren worden dus versterkt als je het filter op je lens hebt zitten.
Verder worden reflecties in glas en op water tegengegaan, waardoor je met het filter wel de bodem van een fontein met vissen zou kunnen zien en niet alleen de kop van een kikker, maar ook zijn lijf onder de waterspiegel. Een andere goede toepassing is bij het maken van een portretfoto waarbij je met een polarisatiefilter glimmende plekken tegen kunt gaan.
Hoe werkt een polarisatiefilter?
Het filter bestaat uit twee delen, een deel dat je op de schroefdraad van de lens draait en een draairing waarmee je het effect kunt doseren door er aan te draaien. Het kunnen draaien is een belangrijke eigenschap van het filter, afhankelijk van de sterkte van het licht en de lichtinval heeft het filter namelijk een ander effect. Als je je camera enkele graden draait zal het effect meteen veranderen. Iedere keer als de locatie van de camera wijzigt moet je het filter aanpassen door aan de draairing te draaien. Als je bijvoorbeeld de camera na horizontaal te hebben gefotografeerd opeens verticaal houdt is het effect van de polarisatiefilter weer weg. Ook als de hoek van de zon is veranderd moet je een aanpassing doen. Je moet dus aan de draairing blijven draaien, het filter op de lens steken alleen is niet genoeg. Let ook op als de lens een draaiend voorelement heeft, het voorste deel van je lens draait bij het focussen en het effect van het filter wordt dan ook aangepast.
Een polarisatiefilter gebruiken
Het filter is het meest effectief als de camera op 90 graden van de zon wordt gehouden, dus de zon staat links of rechts van de fotograaf. Daarnaast hangt het ook nog af van de verticale hoek waarin de camera wordt gehouden. Soms krijg je ook al donkere luchten als je geen polarisatiefilter gebruikt, vooral op hele zonnige dagen met een groothoek lens. Er zijn ook standpunten waarop het filter geen effect heeft, bijvoorbeeld als de zon recht achter je of recht voor je staat.
Heb je te maken met grijze luchten waar geen zon doorheen komt, dan heeft het filter ook geen effect. Voor reflecties wegdraaien maakt het trouwens niet uit waar de zon staat, dat werkt altijd. Het is een favoriete toepassing van mij voor bijvoorbeeld watervallen, de reflectie wegwerken en de sluitertijd zo te vertragen dat het een miseffect geeft.
Hoe weet je nu of je het gewenste effect hebt? Door aan het filter te draaien zie je in de zoeker van de camera van het effect. Tijdens het draaien komt er een punt waarop het beeld er het meest aangenaam uit ziet. Bijvoorbeeld bij een blauwe lucht met witte wolken, tijdens het draaien komt een punt waarop de wolken er opeens uit lijken te springen. Dat is op dat moment het ideale effect.
